Adnan Menderes döneminde ekonomide altın yıllar

Adnan Menderes’in başbakanlığındaki DP hükümetleri döneminde birçok altyapı, ulaştırma, enerji ve reel sektör yatırımı hayata geçirildi.

TÜRKİYE 7,8 BÜYÜDÜ

Bu dönemde yıllık ortalama yüzde 7,8 büyüyen Türkiye, birçok fabrika, sulama barajı, termik santral, liman, havalimanı yatırımına kavuşurken, hala varlığını sürdüren çok sayıda kamu iktisadi kuruluşu da faaliyete başladı.

ULAŞTIRMA ALANINDA YATIRIMLAR

En önemli atılımlardan bazıları ulaştırma alanında gerçekleştirildi. ABD’nin Marshall Planı ve gelişmeye başlayan otomotiv sanayisinin desteği alınarak kara yolu taşımacılığına büyük önem verildi. Bunun sonucunda 1950-1960 döneminde 14 bin kilometrelik kara yolu yapıldı.

Bu dönemde demir yolları devlet sektörün idaresindeyken, kara yolları üzerindeki ulaşımda ise öncü özel sektör ve yerel girişimcilere ait oldu.

LİMAN-BARAJ-FABRİKA-HAVALİMANI

DP dönemi, kara yolu dışındaki ulaştırma, altyapı ve reel sektör yatırımları açısından da “altın yıllar” olarak tarihe geçti.

Bu dönemde 11 liman, 5 havalimanı, 8 sulama barajı, 5 termik santral, 18 HES’li baraj, 8 bin kilometre enerji nakil hattı, 3 petrol rafinerisi, 13 şeker fabrikası, 19 çimento fabrikası, 82 hububat silosu, 88 büyük ölçekli fabrika, 4 bin 576 kilometre asfalt yol, 30 bin kilometre köy yolu yapıldı. 27 Nisan 1960’da Mersin Limanı, Seyhan, Elmalılı, Sarıyar, Demirköprü ve Hirfanlı baraj ve hidroelektrik santralleri ile Tunçbilek Elektrik Santrali de bu dönemde faaliyete başladı.

Bütün bunların yanı sıra birçok ilde şeker ve çimento fabrikaları, İzmit’te 3 kağıt fabrikası, Ereğli Bez Fabrikası, İstanbul Tuzla Jeep Montaj Fabrikası söz konusu yatırımlar arasında yer aldı.

1957’DE İSTANBUL’DA İMAR ÇALIŞMASI

Ayrıca 1957 seçimlerinden sonra İstanbul’da imar çalışmalarına ağırlık verilirken, Barbaros Bulvarı, Büyükdere, Vatan ve Millet caddeleri ile Edirne Asfaltı (şimdiki E-5 otoyolu) bu dönemde açıldı.
DP döneminde, özellikle sanayi kesiminin ihtiyacı olan elektrik üretiminde büyük artış gözlendi. Bu kapsamda 1950 yılına kadar tüm elektrik santrallerinin yıllık enerji üretimi 737 milyon kilovatsaat iken 1960 yılı itibariyle üretim 3 milyon 610 bin kilovatsaate ulaştı.

ÖZEL SEKTÖR YATIRIMLARI ŞAHLANDI

DP’nin kendisinden önceki döneme göre ayrılan yanlarından biri de özel sektöre verdiği önem olurken, Turizm Endüstrisini Teşvik Kanunu (1953) ile Yabancı Sermayeyi Teşvik Kanunu (1954) kabul edildi.

Özel sektörün teşvik edilmesiyle bu kesimin yaptığı yatırımların tutarı 1949-1957 döneminde 484 milyon liradan 3,6 milyar liraya, devlet yatırımları da 476 milyon liradan 2 milyar liraya yükseldi.

Aynı dönemde iş yeri sayısı 22 bin 916’dan 72 bin 805’e, işçi sayısı 223 bin 429’dan 582 bin 52’ye, özel sektör üretimi 2,6 milyar liradan 18,5 milyar liraya, kamu kesimi üretimi de 1,1 milyar liradan 3,4 milyar liraya ulaştı.

TARIMA DAYALI BÜYÜME

Tarıma dayalı büyümenin ön plana çıktığı bu dönemde traktör, traktör pulluğu ve diğer alet ve makinelerin sayısı ve ekilebilir alanların oranında da ciddi düzeyde artış görüldü.

Ayrıca dış ticaret, dalgalı bir seyir izlemesine karşın genel olarak artış gösterdi. İhracat, 1950-1960 döneminde 263,4 milyon dolardan 320,7 milyon dolara, ithalat da 285,7 milyon dolardan 468,2 milyon dolara ulaştı.

KAMU VE ÖZEL KURULUŞLARIN FAALİYETLERİ BAŞLADI

DP döneminde birçok yeni kamu iktisadi teşebbüsü kurulurken, daha önce faaliyete geçen bazı kuruluşlar da KİT kapsamına alındı. Ayrıca 100’ün üzerinde sanayi kuruluşu bu dönemde hizmete girdi.

NELER KURULDU

Bugünkü adı Et ve Süt Kurumu olan Et ve Balık Kurumu (1952), Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı (TPAO) (1954), Devlet Su İşleri (DSİ) Genel Müdürlüğü (1954), Türkiye Selüloz ve Kağıt Fabrikaları (SEKA) (1955), Türkiye Kömür İşletmeleri (TKİ) (1957), Devlet Malzeme Ofisi (DMO) (1954), Denizcilik Bankası (1951), Türkiye Demir-Çelik İşletmeleri Genel Müdürlüğü (1955), Toprak İskan İşleri Genel Müdürlüğü (1950), Ereğli Demir Çelik Fabrikası (1960) kurulurken, PTT ve TCDD de 1953’te KİT kapsamına dahil edildi.

GÜBRE FABRİKALARI

Bu dönemde ihtiyaca cevap verecek düzeyde gübre üretiminin olmaması ve ithal edilmesi nedeniyle 6 Kasım 1952’de Gübre Fabrikaları Türk Anonim Şirketi (GÜBRETAŞ) kurulması kararı alınırken, şirket resmi olarak 1953’te faaliyete geçti.

ATAKÖY PROJESİ

Türkiye Emlak Kredi Bankası tarafından 1957 yılında temeli atılan Türkiye’de uygulanmış ilk uydu kent projelerinden İstanbul-Bakırköy’deki Ataköy projesi, Adnan Menderes dönemindeki önemli icraatlar arasındaki yerini aldı.

BANKNOT MATBASI

1930’ların sonlarında başlatılan ancak İkinci Dünya Savaşı nedeniyle aksayan Banknot Matbaası’nın kurulması süreci, 1951 yılında yeniden hayata geçirildi. Ankara’da 1958 yılında Banknot Matbaası kurularak, ilk banknotların Birleşik Krallık’ta basılmaya başlanmasından 120 yıl sonra Türkiye Cumhuriyeti banknotlarının yurt içinde basılması sağlandı.

Kaynak: AA