Polise yardımcı kimliğiyle bekçiler kimdir? Kimler bekçi olabilir?

Geçmişin ‘bekçi amca’ nostaljisi, Meclis’te görüşmeleri süren yeni çarşı ve mahalle bekçileriyle ilgili yasa teklifiyle canlandı. Ancak bu kez, özellikle muhalefetin ‘polis yetkileri’ itirazlarına yol açan kimlik sormadan araç durdurmaya, zor ve silah kullanmaya kadar geniş yetkileriyle tartışma konusu oldular. Büyükşehirler ve güvenlik riski olan iller ağırlıklı olmak üzere 81 ilde görev yapan bu yeni nesil bekçiler kimler ve bu görevlere nasıl seçiliyorlar? Bakanlık verilerine göre yeni bekçilerin seçilip göreve başlama süreçleri özetle şöyle:

1) KİMLER BEKÇİ OLABİLİYOR?

Bekçi olmak isteyenlerde, “Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olmak, en az lise ya da dengi okul mezunu olmak, erkek adaylar için askerlik ile ilişiği olmadığına dair belge almak, başvuru yaptığı il sınırları içerisinde en az bir yıldır ikamet ediyor olmak, memuriyete engel bir hali bulunmamak, Emniyet Teşkilatı Sağlık Şartları Yönetmeliği’nde belirtilen şartları taşımak” koşulları aranıyor.

2) NASIL SEÇİLİYORLAR?

Bekçilik için başvuranlar yazılı, fiziki yeterlilik ve sözlüden oluşan 3 aşamalı sınavdan geçiriliyor. Adaylar, ön sağlık kontrolünden de geçiriliyor. Milli Eğitim Bakanlığı’nca Türkiye genelinde yapılan yazılı sınavda 100 üzerinden en az 50 puan alanlar başarılı sayılıyor. Yazılı sınavda başarılı olanlar, fiziki yeterlilik sınavına giriyor. Bu sınavda 60 puanın altında alan adaylar başarısız sayılıyor. Sözlü sınavda ise adayların konu hakkında bilgi düzeyleri, kendisinden istenileni kavraması, özgüveni, ifade yeteneği, beden dilini kullanma becerisi ölçülüyor. Bu sınavda en az 70 puan alanlar başarılı sayılıyor. Adayların başarı sıralamaları ise yazılı sınav puanının yüzde 25’i, fiziki yeterlilik puanının yüzde 25’i ve sözlü sınav puanının yüzde 50’sinden oluşuyor. Son alımda 80 bin aday sporda elenirken, 50 bin mülakatta 8 bin 242 kişi göreve seçildi. 

3) NASIL BİR EĞİTİM ALIYORLAR?

Emniyet Genel Müdürlüğü Polis Akademi Başkanlığı’nca 3 ay süreyle verilen eğitimde başarılı olanlar görev yapacakları illere gönderiliyorlar. Bekçilere, “Demokrasi ve insan hakları, devletin idari yapısı, sosyal psikoloji ve toplumsal olaylar, kitle yönetimi, çarşı ve mahalle bekçileri için halkla ilişkiler ve iletişim, trafik güvenliği ve ilk yardım bilgisi, mesleki yazışma, çarşı ve mahalle bekçiliği için mevzuat, silah ve atış bilgisi, çarşı ve mahalle bekçileri için müdahale yöntem ve teknikleri, uygulamalı çarşı ve mahalle bekçiliği ile yanaşık düzen” dersleri veriliyor. Gönderildikleri illerde de göreve başlamadan önce 2 ay süreyle uygulamalı eğitim alıyorlar. Göreve başladıktan sonra da hizmet içi eğitim veriliyor.

4) HALEN KAÇ BEKÇİ GÖREV YAPIYOR?

1995’ten 2016’ya kadar çarşı ve mahalle bekçisi alımı yapılmadı. 1995 öncesinde sayıları 19 bine kadar ulaşan bekçilerin sayısı 2015 yılında 3 bin 520’ye kadar düştü. Halen 1995 yılı öncesinde göreve başlamış 1658 bekçi işbaşında. 2016 yılından sonra yapılan alımlarla bugün itibariyle 70’i kadın 21 bin 318 bekçi görev yapıyor.

5) TOPLAMDA KAÇ BEKÇİ OLACAK?

Geçen yıl alımına karar verilen 8 bin 242 bekçinin atamaları da bu yıl içinde yapılacak. Bu alımla 30 bin kişilik bekçi kadrosunun tamamına yakını karşılanmış olacak. Şu anda İstanbul’da 4 bin 59, Ankara’da 1624, İzmir’de 1194 ve Diyarbakır’da da 666 bekçi görevli.

6) ÇALIŞMA SAATLERİ NE?

Güneşin batışından doğuşuna kadar olan süre içinde görev yapan bekçilerin haftalık çalışma süreleri 40 saat. Güvenlik veya kamu düzeni ile görevi etkileyen zorunluluk halleri haricinde belirtilen çalışma süresi ve saatleri dışında çalıştırılmıyorlar. Emeklilik yaş hadleri de 60.

7) NE KADAR MAAŞLA İŞE BAŞLIYORLAR?

Göreve yeni başlayan lise mezunu bekçi 5 bin 71, ön lisans ve lisans mezunu bekçi de 5 bin 78 lira maaş alıyor. Lise mezunu bekçinin maaşı derecesi yükseldiğinde 5 bin 467 liraya, ön lisans ve lisans mezunlarının maaşları da 1. dereceye geldiklerinde 5 bin 625 liraya yükseliyor.

8) EĞİTİM DURUMLARI NE?

Şu anda görevli bekçilerin 33’ü yüksek lisans, 7 bin 254’ü lisans, 12 bin 912’si lise, 1119’u da ortaokul mezunu. Ortaokul mezunları, geçmiş yıllarda görevlendirilen bekçiler. Son yıllardaki sınavlarda en az lise mezunu olanlar tercih ediliyor. Örneğin 2016 yılından bugüne kadar alımı yapılan bekçilerin 19 bin 706’sının; 12 bini (yüzde 60.90) lise, 3 bin 137’si (yüzde 15.91) yüksekokul, 3 bin 943’ü (yüzde 20) lisans ve 29’u (yüzde 0.15) da yüksek lisans mezunu.

9) SUÇ ORANLARINA BİR ETKİSİ OLDU MU?

Emniyet verilerine göre, bekçilerin göreve başlamasından sonra evden hırsızlık olaylarında yüzde 15.4, oto hırsızlığında yüzde 36, otodan hırsızlıklarda yüzde 30.2, kapkaç olaylarında yüzde 20.01, işyerinde hırsızlıkta da yüzde 11 düşüş oldu. Son bir yılın verilerine göre bekçiler tarafından 2018 yılı eylül ayından bugüne kadar geçen sürede 31 bin 207 kişi sorgulandı, 127 bin 911 kişi hakkında adli işlem yapıldı, 3 bin 643 hırsızlık olayına müdahale edildi, 1032 kayıp çocuk bulunarak ailelerine teslim edildi, 18 yaş üstü 3 bin 154 kayıp kişi bulundu, 58 bin 168 aranan kişi hakkında işlem yapıldı, 237,05 gram kokain, eroin, esrar, bonzai ile 28 bin 679 hap, 20 uzun namlulu silah, bin 999 tabanca, 761 av tüfeği, 5 el yapımı patlayıcı, 6 el bombası, 21 bin 200 mermi, 3 bin 17 kurusıkı tabanca, 3 bin 240 tabanca şarjörü ve muhtelif parçalar ele geçirildi.

10) YENİ DÜZENLEMEYLE BAŞKA GÖREVLERİ DE OLACAK MI?

Yeni teklife göre bekçilere, “Yolda hastalanan, kazaya uğrayan, düşüp kalan ve genel durumu itibariyle yardıma muhtaç olanlara” yardım etmenin yanı sıra “Şiddet mağduru, şiddete ya da istismara uğrama riski taşıyan kadın ve çocukları, kimsesizleri, engellileri ve acizleri en yakın genel kolluk birimlerine teslim etmek”, “bir semt, yer, yol ya da sokak sormak için başvuranlara gerekli bilgiyi vermek”, “doğum, ölüm, hastalık, kaza, yangın ya da afet gibi önemli ve acele haller sebebiyle yapılacak yardım isteklerinden gücü dahilinde olanları öncelikle yerine getirmek”, “büyük tehlike arz eden yangın ve su baskını gibi afetlerde mahalle sakinlerini derhal uyarmak”, “toplum sağlığını ve güvenliğini tehdit eden bir hayvana rastlanıldığında verebileceği zararları engellemek için kişileri alandan uzaklaştırmak, ilgili genel kolluk ve belediyeyi durumdan haberdar etmek” görevleri de veriliyor.